W 2014 r. agencja Standard&Poor's przeprowadziła Światowy Test Edukacji Finansowej, w którym wzięło udział na całym świecie ponad 150 tysięcy osób ze 140 krajów (S&P Global FinLit Survey), w wieku 15+. Badanie to pokazało, że choć na całym świecie, także w najbardziej zaawansowanych gospodarkach podejmowane są inicjatywy edukacyjne, poziom kompetencji finansowych konsumentów ciągle jeszcze może być uznany za niewystarczający.

Patrząc na wyniki globalne, na całym świecie zaledwie jedna z trzech osób dorosłych wykazuje dostateczny poziom rozumienia podstawowych pojęć finansowych. Choć ta alfabetyzacja finansowa jest zazwyczaj wyższa wśród osób zamożnych, dobrze wykształconych i tych, którzy korzystają z usług finansowych, w skali świata oczywistym jest, że miliardy ludzi nie są przygotowani do radzenia sobie z szybkimi zmianami na rynkach finansowych (w tym poszerzaniem zakresu usług dla konsumentów).

Niektóre produkty finansowe, które przez dziesięciolecia były trudno dostępne, zaczęły być oferowane większej grupie klientów instytucji finansowych. Dobrym przykładem są tu produkty kredytowe, które w wielu przypadkach wiążą się z wysokimi stopami procentowymi i skomplikowanymi warunki. Dążenie rządów i władz finansowych do zwiększenia integracji na rynkach finansowych poprzez zwiększenie dostępności do produktów bankowych, rachunków i innych usług finansowych stwarza oczywiście większe możliwości rozwoju ludziom i ich przedsięwzięciom. Jednak, z drugiej strony, za takim rozwojem rynku nie poszła „rewolucja” edukacyjna, globalne oświecenie finansowe, które podniosłoby poziom podstawowych (i niezbędnych) umiejętności finansowych, żeby ludzie mogli bezpiecznie i skutecznie korzystać z tych produktów. Mamy zatem dziś duże możliwości, ale mamy też pewien istotny poziom ryzyka, ponieważ niewłaściwe korzystanie z produktów może łatwo prowadzić do wysokiego zadłużenia, problemów z nieruchomościami lub nawet upadłości konsumenckiej. Takie ryzyko według autorów i komentatorów badań S&P jest szczególnie realne wśród kobiet, osób ubogich i mniej wykształconych, które to grupy cierpią z powodu niskiej znajomości zagadnień finansowych.

Interesujące jest to, że w skali globalnej problemy te dotyczą tak gospodarek rozwijających się, jak i tych najlepiej rozwiniętych. W Chinach, dla przykładu, podwoiła się liczba osób posiadających karty kredytowe (do 16% w latach 2011-2015, za: Demirguc-Kunt et al., „The Global Findex Database 2014: Measuring Financial Inclusion around the World,” World Bank Policy Research Working Paper 7255; 2015), jednak tylko połowa właścicieli kart kredytowych potrafi wykonać poprawnie proste obliczenia związane z obliczaniem odsetek. Z kolei w Stanach Zjednoczonych, gdzie karty kredytowe są bardzo rozpowszechnione (używa ich 60% dorosłych), również dostrzegany jest problem edukacyjny – tu „jedynie” 57% użytkowników kart potrafiło poprawnie obliczyć wysokość odsetek.

Bardzo poważnym problemem są malejące wraz z wiekiem kompetencje finansowe konsumentów. We wszystkich krajach osoby w wieku 65+ wykazują się najniższym poziomem kompetencji finansowych. To może być problem dla wszystkich społeczeństw, które doświadczają problemu starzenia się populacji. Niemal globalny trend coraz niższych emerytur wypłacanych ze środków publicznych oznacza, że rządy wielu krajów będą zmuszone do podejmowania działań mających na celu zwiększenie kompetencji i podejmowanych działań w zakresie planowania emerytalnego. Dane raportu S&P sugerują, że rządy nie są do tego przygotowane. W krajach Europy Środkowej i Wschodniej, zarówno młode osoby dorosłe, jak i osoby starsze, nie posiadają dostatecznych umiejętności finansowych, które pomogłyby im w odłożeniu odpowiednich środków na emeryturę. Ogólnie w krajach UE wyniki wcale nie są optymistyczne: tylko 47% osób, które w ogóle nie oszczędzają na starość, rozumie podstawowe pojęcia i mechanizmy finansowe.

Naukowcy odkryli, że osoby, które w większym stopniu oszczędzają niż korzystają z pożyczek i kredytów, w większym stopniu są skłonni do oszczędzania na emeryturę (Lusardi i Mitchell, “The Economic Importance of Financial Literacy: Theory and Evidence,” Journal of Economic Literature, American Economic Association, Vol. 52(1), pages 5-44, March; 2014). Dostrzegają również wyzwanie edukacji finansowej – podejmowana przez władze publiczne jest ona zazwyczaj droga w skali całego kraju, a jej wyniki nie zawsze oznaczają poprawę kompetencji konsumentów. Wyniki badania S&P pokazują jednak jednoznacznie, że powinniśmy podejmować szeroko zakrojone działania na rzecz alfabetyzacji finansowej społeczeństw, przynajmniej na podstawowym poziomie. Potrzebujemy współpracy międzysektorowej na rzecz edukacji konsumentów: władz publicznych, sektora finansowego i organizacji pozarządowych. Instytucje finansowe muszą zapewnić nie tylko bezpieczeństwo wkładów finansowych swoich klientów, ale także upewnić się, że traktowanie wszystkich klientów jest uczciwe i odpowiedzialne w perspektywie długofalowej.

Opracowanie na podstawie: Financial Literacy Around the World: Insights from the Standard&Poor’s Rating Services Global Financial Literacy Survey. Wyniki badania S&P dostępne są na tej stronie.